Mieczysław

1832

1872

Paulina Ratajska h. Junosza

Katarzyna

Barbara

Zofia

Mieczysław Dzieduszycki (1832–1872)

Mieczysław Antoni urodził się 18 stycznia 1832 r. w pokuckim Korniowie jako trzecie z dzieci Eugeniusza i jego pierwszej żony Emilii. Zarazem był on jedynym synem swego ojca.

Kształcony był w domu, od 10 roku życia w Krakowie, gdzie zamieszkał z ojcem. W ich domu na Wesołej bywało wielu ludzi kultury i nauki, co miało znaczący wpływ na wychowanie Mieczysława. Od października 1845 r. uczył się w Akademii Inżynierów Wojskowych w Klosterburg koło Wiednia, rozpoczął także studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, lecz nie uzyskał dyplomu.

Mieczysław, tak samo jak jego starsze siostry, odstąpił ojcu odziedziczoną po dziadku Walerianie 1/12 część dóbr Potoczyska, Horodnica i Peredywanie. Wraz jednak ze śmiercią ojca w 1857 r. stał się właścicielem całości tych dóbr, do których należał także Korniów z Olejową w pow. kołomyjskim.

Prowadził ożywioną działalność filantropijną, społeczną i literacką. Był współzałożycielem Towarzystwa Oświaty Ludowej i jego prezesem w Krakowie. Wspierał odrodzenie narodowe na Śląsku, m.in. przez finansowanie wydawnictwa „Gwiazda Cieszyńska”, w którym też publikował. Podobnie wspomógł też Zygmunta Kolumna (pseud. Aleksander Nowolecki), a także „Kraj” (1868). Dofinansowywał różne czytelnie i wypożyczalnie książek, np. w Zakopanem. Przynależał do Krakowskiego Towarzystwa Rolniczego (1859), był też członkiem Rady Powiatowej w Horodence (1867). Sam tworzył pod pseudonimami: „Philipolski”, „Mieczysław znad Dniestru”, a oprócz artykułów, pisał także pamiętniki i liryki o różnorodnej tematyce. Utrzymywał kontakty z polską emigracją na zachodzie.

9 czerwca 1860 r. w Krakowie ożenił się z poetką Pauliną Ratajską (1831–1892) córką Walentego (ok 1800 – przed 1864) – lekarza i Joanny z Górskich (ok. 1794–1848) – sieroty nieposiadającej majątku. Paulina była najmłodszym z ich dwanaściorga dzieci, z których większość zmarła przedwcześnie. Po śmierci rodziców adoptowali i wychowali ją ciotka Katarzyna z Górskich (?1790–1864) wraz z mężem kapitanem Wincentym hr. Dunin-Karwickim (1793–1870). W jej posagu, oprócz 100 tys. złr, znalazła się m.in. biżuteria, zaś po 1870 r. zyskała także w pełni wyposażony dom w Krakowie (ul. Grodzka 43). Natomiast trudności finansowe Mieczysława, zmusiły go jeszcze przed ślubem do zaciągnięcia zobowiązań u Włodzimierza Dzieduszyckiego. Ponadto ciążyły na nim m.in. dawne długi Waleriana Dzieduszyckiego, które w części spłacono z posagu Pauliny. Paulina urodziła czworo dzieci – córki Katarzynę (1861–1937), Barbarę (1862–1938), Zofię Jadwigę (1868–1896) późniejszą zakonnicę oraz Różę (?–1871/1872).

Rodzina mieszkali początkowo w Korniowie, a małżonkowie włączali się w lokalne życie społeczne i działali na rzecz miejscowej ludności. Ich pomoc dla powstańców styczniowych zakończyła się dla Mieczysława aresztem, a ostatecznie cała rodzina musiała osiąść na stałe w Krakowie, gdzie Mieczysław i Paulina oddali się m.in. pracy literackiej. Twórczość Mieczysława – ceniona m.in. przez J. I. Kraszewskiego – pozostała jednak w większości w formie rękopisów. Paulina tworzyła używając pseudonimu “Paweł Sas” i “Sokolice”, a jej nowele i obrazki obyczajowo-satyryczne, ukazywały się w “Czasie” lub w “Kraju”. Była także autorką zbioru opowiadań. W 1861 r. Mieczysław jako członek delegacji galicyjskiej przedstawił władzom w Wiedniu petycję dotyczącą sejmu krajowego i używania języka polskiego w administracji krajowej. Z biegiem lat i m.in. w wyniku zaniedbań Dzieduszyckich, znacznie podupadł ich majątek. Po 1871 r., na krótko objął go swoją opieką Stanisław Dzieduszycki.

Mieczysław zmarł po długiej chorobie mając zaledwie 40 lat. Odszedł 26 lipca 1872 r. w Korniowie, gdzie też został pochowany w kaplicy usytuowanej z dala od miejscowego cmentarza i cerkwi. Opiekunami jego rodziny stały się jego siostry: Wanda (1829–1912) i przyrodnia Helena (1837–1918) wraz z mężem Mieczysławem Pawlikowskim (1834–1903). Pozostawione przez Mieczysława długi doprowadziły do sprzedaży Potoczysk, a następnie Korniowa.

Paulina zmarła w Krakowie 29 września 1892 r. i spoczęła w grobowcu rodziny Karwickich i Dzieduszyckich na Cmentarzu Rakowickim (Kwatera: PAS 6, rząd: wsch., miejsce: 3 od prawej). W tym samym grobowcu została pochowana jej córka Zofia.

Bogata spuścizna osobista i literacka Mieczysława oraz jego żony Pauliny stała się częścią Archiwum Domowego Pawlikowskich znajdującego się obecnie w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.

Bibliografia:

Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 06.01.2023 https://www.wielcy.pl/wgmi/?m=NG&t=PN&n=5.396.297, https://www.wielcy.pl/wgmi/?m=NG&t=PN&n=5.396.298, http://www.sejm-wielki.pl/b/9.522.603
M. Dzieduszycki, Kronika domowa Dzieduszyckich, Lwów 1865, s. 476, on-line zob. Polona:https://polona.pl/preview/f9107e70-cb0c-4398-a556-90a36e85caa9 [dostęp: 12.12.2023]
M. Tyrowicz, Dzieduszycki Mieczysław (1823–1872), [w:] Polski słownik biograficzny, t. VI , Kraków 1948, s. 116–117, (w biogramie tym podano mylną datę urodzenia M. Dzieduszyckiego).
M. Tyrowicz, Dzieduszycka Paulina (1831–1892), [w:] Polski słownik biograficzny, t. VI , Kraków 1948, s. 109–104.
T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 99.
K. Karolczak, Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2001, s. 177–181.
Biblioteka Jagiellońska:

Przykładowa korespondencja:

sygn. Rkp. 11230 II, Listy Mieczysława Dzieduszyckiego do Pauliny Ratajskiej, później Dzieduszyckiej. T. 1, Listy z lat 1857–1858, on-line zob. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa (JBC):

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/661892/edition/766889/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11231 II, Listy Mieczysława Dzieduszyckiego do Pauliny Ratajskiej, później Dzieduszyckiej. T. 2, Listy z lat 1859–1870, on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/661922/edition/766892/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11236 II, Listy Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej do Katarzyny i Wincentego Karwickich. T. 1, Listy z lat 1857–1861, on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/662633/edition/676573/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11234 II, Korespondencja Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej z lat 1851–1890. T. 2, Pawlicki – Załuski, on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/662630/edition/766896/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11232 IV, Papiery majątkowe Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej oraz dotyczące spadku po niej, on-line zob. JBC: https://www.jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/661966/edition/762123/content [dostęp: 02.01.2024]

Przykłady twórczości Mieczysława Dzieduszyckiego:

sygn. Rkp. 11219 I, z. 1 „Pamiętniki. Część pierwsza” Z. 1, „I. Pamiętnik Życia. Zeszyt 1. Epoka pierwsza. Period pierwszy. Spisał […] w Krakowie 1853”, (łącznie powstało 5 z.), on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/658031/edition/766864/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11216 I, „Grodzisko powieść z XIII wieku według gminnego podania, wierszem w 5 pieśniach napisał MASID. 1855”, on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/657957/edition/758982/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11218 I, „Kwiaty do wieńca z roku 1854” on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/657962/edition/759047/content [dostęp: 02.01.2024]

sygn. Rkp. 11217 I i 12220 II, Wiersze, on-line zob. JBC:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/657961/edition/759001/content

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/658767/edition/759190/content

Poniżej:

Strona tytułowa rękopisu powieści M. Dzieduszyckiego pt. „Grodzisko powieść z XIII wieku według gminnego podania, wierszem w 5 pieśniach napisał MASID. 1855”, źródło: BJ, sygn. Rkp. 11216 I.

Pierwsza strona rękopisu powieści M. Dzieduszyckiego pt. „Kwiaty do Wieńca”, 1854, źródło: BJ, sygn. Rkp. 11218 I.

Nekrolog [Klepsydra], źródło: BJ, sygn. 224649 V Dz 448.

Grobowiec rodziny Karwickich i Dzieduszyckich na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, fot. I. Długoń.

Eugeniusz

Emilia Dzieduszycka